Bề mặt kiến trúc có thời gian nhận bức xạ quạ nhiều nhất chính là mái
Nguyên tố kinh tế – “tăng gia tư xuất” đương nhiên không phải là vấn đề chính. Thật ra, trồng rau trên mái là đơn giản và hiệu quả, tuy rằng vấn đề thẩm mỹ và vệ sinh có bị kém hơn vì rau chẳng thể đẹp bằng hoa hay cây kiểng.
Kéo gần lại những khoảng xanh Nhưng dù thực tiễn có phũ phàng đến đâu, đất hay nhà có chật đến đâu, thì chừng như con người vẫn cần đến màu xanh, cần đến tự nhiên cây cỏ. Trồng rau trên mái – vì sao không? Nếu ai đó (có thể là chủ nhà hay kiến trúc sư) có ý định, hay đề xuất ý tưởng làm vườn trên mái; hẳn sẽ có người hỏi: Vườn gì? – Là vườn hoa, vườn cây kiểng? – Đúng rồi! Thế làm vườn rau được không? – Được chứ! tại sao không? Trồng rau trên mái, mới nghe thấy có vẻ kỳ kỳ.
Vườn trên mái cũng là một giải pháp kiến trúc sinh thái được nhiều nước trên thế giới áp dụng cho xu hướng kiến trúc xanh và vững bền. Không nên trồng cây rễ cọc ở trên mái, vì khó có thể có đủ độ sâu đất cho cây, và vì có thể rễ cây xuyên sâu có thể ảnh hưởng đến kết cấu bêtông. Lý do chính là họ… muốn trồng rau, muốn làm vườn và cần có rau sạch.
Việc trồng rau (trên mái) cho ta rau sạch – ngay ở nhà, điều đó cũng rất có ý nghĩa trong thời buổi giá cả đắt đỏ và vấn đề an toàn thực phẩm luôn làm người tiêu dùng đau đầu, bất an.
Rễ của rau hẳn nhiên chẳng thể xâm hại kết cấu mái. Nhưng trồng rau an toàn cho mái bởi trọng tải lên mái không tăng do có sự luân chuyển tuần hoàn, khác với trồng các loại cây thân gỗ cỡ vừa và lớn. Lớp đất ẩm ở vườn trên mái giúp ngăn bức xạ xuống bề mặt bêtông của mái, điều hòa nhiệt độ, chống nóng rất hiệu quả.
Nhưng không gì bằng mình tự chủ động tạo ra những khoảng xanh cho mình để hưởng thụ
Bởi vậy, xử lý chống nóng cho công trình cũng đồng nghĩa với việc đưa ra giải pháp kiến trúc – kỹ thuật cho mái. Trước kia, đa phần các chủ nhà hay để chậu kiểng – đó là một giải pháp đơn giản và linh hoạt. Ngoài ra, việc giảm bức xạ cho kết cấu bêtông cũng làm cho bêtông mái giảm thiểu hiện tượng co ngót (đặc biệt khi nhiệt độ thay đổi đột ngột) gây nứt bề mặt, từ đó dẫn đến hiện tượng thấm dột.
Nếu chú ý quan sát những ngôi nhà trong đô thị từ điểm nhìn trên cao, ta có thể thấy rất nhiều nhà có đặt những thùng nhựa, những thùng xốp ở bancông, sân thượng hay mái nhà… để trồng rau. Việc xử lý thoát nước, chống úng ngập cũng rất quan trọng, phải được thi công kỹ càng theo đúng tiêu chuẩn, quy trình. Ở Việt Nam, trong thời kì gần đây cũng đã có nhiều công trình công cộng, công trình lớn đã dùng mái xanh; và có hiệu quả cao ở cả mặt thẩm mỹ và công năng chống nóng.
Tuy nhiên, để chống nóng được hiệu quả bằng giải pháp này, mái phải xử lý chống thấm thật tốt, các loại cây trồng cũng phải được lựa chọn cho hiệp. Khó có thể mường tưởng ra một không gian sống, một môi trường sống hoàn toàn vắng bóng cây xanh. Thường thì với những nhà lô phố, phía trước lầu trên cùng (hướng ra khoảng không) là sân trống phải phòng – đó là một khoảng xanh, một không gian xanh lý tưởng.
Và chung cục, việc trồng rau tạo một thói quen cần lao chân tay, gần gụi thiên nhiên, tạo một thái độ trông nom gia đình tích cực – điều mà ngày một hiếm thấy trong bối cảnh từng lớp mà quá nhiều áp lực công việc đè nặng lên mỗi con người
Tất nhiên, vườn ở dưới đất là rất khó với nhà phố trong thị thành; nên những khoảng xanh hầu như là vườn trên sân thượng, trên mái. Trên mái cũng có thể được thiết kế, lắp đặt hồ bơi, bể cảnh phối hợp với vườn cây, cũng là một giải pháp rất tốt cho việc chống nóng. Trồng rau lại mất công coi ngó, tưới tắm thẳng tắp. Thiết kế khu vườn cho cảm giác đây là khu vườn ở tầng trệt chứ không phải vườn treo.
Nếu được nghiên cứu và kết hợp tốt, thì vườn trên mái là một giải pháp chống nóng rất hiệu quả bên cạnh nguyên tố thẩm mỹ – làm đẹp cho công trình. Có thể màu xanh chỉ là những điểm nhấn nho nhỏ như một chậu hoa ngoài bancông, một cành leo xanh bên cửa sổ… Nhưng khi có điều kiện, người ta có thể tạo thành một không gian xanh từ những mảnh vườn.
Bài và ảnh: KTS Nguyễn Trần Đức Anh Vườn trên mái khối kinh dinh tầng trệt của một ngôi nhà phố.
Tuy nhiên cũng chính sự đơn giản này lại làm cho những khoảng xanh khô cứng thiếu tự nhiên, mà diện tích cũng như thường gian “vườn” lại có cảm giác tù đọng vướng víu, bất tiện.
Không phải lúc nào, chỗ nào cũng có thể trồng cây; thôi thì ngắm nhờ màu xanh ngoài phố, hay màu xanh bên láng giềng cho dịu mắt. Với phương tiện và các loại nguyên liệu chống thấm hiện thời, cùng với việc đầu tư nhiều hơn cho ngôi nhà; rất nhiều công trình đã có một “vườn ra vườn” trên mái, trên sân thượng, có nghiên cứu, bố cục chứ không chỉ là những chậu kiểng đơn lẻ nữa.
Những loại cây trồng trên mái nên là những loại cây dễ sống trong điều kiện ít được coi sóc, không vươn cao quá. Trồng cây trên mái, làm vườn trên mái không chỉ là một phần trang trí ngoại thất, hay một thú vui của chủ nhà, mà nó còn có ý nghĩa công năng thật sự.
