Thủ pháp biểu hiện Cho dù chúng ta đã có nhiều thành tựu, có nhiều phim xếp vào hàng kinh điển đã được gạn lọc qua thời kì và qua nhiều đời khán giả
Và may thay, nhờ vậy chúng ta có được bộ phim có thể nói là một trong những bộ phim vào hàng kinh điển của điện ảnh nước nhà. Thành ra trong hầu hết các tác phẩm văn học nghệ thuật nói chung, phim truyện điện ảnh nói riêng âm hưởng này vẫn là chủ đạo.
Cánh đồng hoang là bộ phim làm về chiến tranh trong thời gian cuộc kháng chiến chống Mỹ đi vào giai đoạn cam go cao trào nhất với hình tượng hai vợ chồng người dân cày và một đứa con nhỏ trên cánh đồng ngập nước Nam Bộ.
(TGĐA) - Tính dân tộc là gì nếu đó không phải là những bản sắc biệt lập độc đáo của dân tộc đó làm cho người ta dễ nhận ra nhất.
Đây cũng là một nét mang tính dân tộc tuy không phải là tối ưu lắm. Tre không vác dọc cơ mà vác ngang…có cái quạt mo thôi nhưng lại thích đổi và phải đổi được ba bò chín trâu cơ…ba đời tiên tổ con đều ngớ ngẩn cám hấp thì sao mà khá được…tiên tổ ta thật thâm thúy và tôi rất lấy làm tiếc rằng phim truyện Việt Nam những năm gần đây chúng ta đã không chú ý lắm đến về mảng đề tài hài hước này.
Ăn nhanh – đúng, ăn xuê xoa, ăn gì cũng được biểu đạt đức tính giản dị tiểu nông, đi chậm thì càng đúng.
Chỉ xin nêu bộ phim Cánh đồng hoang và một đôi phim được nhắc đến sau đây làm thí dụ để phân tách. Những điều này chúng ta đều biết nhưng khó tránh vì nó ăn sâu vào máu huyết của chúng ta rồi. Và tính dân tộc hay nói cụ thể hơn là bản sắc dân tộc của Việt Nam là gì? Điều này hẳn chúng ta phải đợi mong ở các nhà khoa học chuyên nghiên cứu về dân tộc học giảng giải cụ thể hơn.
Chính điều này cũng làm nên sự khác biệt giữa dân tộc này với một dân tộc khác, một quốc gia này với một nhà nước khác. Nhưng tư duy vẫn chưa thoát khỏi khuôn sáo cũ. Nguyễn Thị Hồng Ngát. Chúng ta còn nhớ câu ca dao tự diễu mình, tự đúc kết tính cách ngườì mình trong những năm đi học và đi lao động xuất khẩu ở Đông Âu trước đây như “ăn nhanh đi chậm hay cười – Hay mua đồ cũ là người Việt Nam”.
Trong các phim Việt tiết tấu lững thững, dù loại thể phim hành động thì cũng đánh nhau một cách đủng đỉnh, chậm rãi - hét là chính, hù dọa là chính chứ ít khi đánh võ thật
Thế giới thích bộ phim vì nghệ thuật biểu thị dung dị nhưng lại nổi trội lên tính quật khởi kiên cường của đôi vợ chồng này tiêu biểu cho ý chí bất khuất của dân tộc Việt Nam.
Trong các bộ phim này có thể nói mỗi bộ phim thành công ở những chừng độ khác nhau nhưng điều chung nhất là đều nạm khắc họa một Hồ Chí Minh giản dị trong đời thường, sáng dạ, sắc sảo, nhạy bén trong từng tuổi cam go của đất nước để lựa nhịp đưa cách mệnh Việt Nam đến ngày toàn thắng. Luật có thể cho phép nhưng đạo nghĩa vợ chồng, đạo nghĩa cha con lại Không thể…Chữ đạo nghĩa bao giờ cũng được đưa lên hàng đầu trong mọi hành vi ứng xử.
Từ câu chuyện đời, chuyện tình của Nết - một cô gái quan họ ở đất Kinh Bắc - với hình ảnh làng quê Bắc bộ cây tre bến nước sân đình, với y phục áo dài tứ thân khăn vấn, khăn mỏ quạ, với phong tục tập quán “cưới chạy tang” đám cưới đám tang rềnh rang dựng đồng thời tiết tấu khá dập dồn kịch tính, đến sự bỏ chạy của Nết trong đêm tân hôn…đến chi tiết trốn trong chùa vô tình chạm vào cái chuông tiếng rung lên với vẻ mặt sợ hãi - tương phản với cảnh tự đánh chuông báo động để tự vệ ở cảnh cuối phim.
Nhiều khi melo quá đà khiến câu chuyện trở thành nặng nề hoặc sức chuyển tải thông tin yếu, ít, sự quyến rũ cho nên không cao.
Vì thế điều này cũng làm nên sự khác biệt. Làm sao để bảo tàng và phát huy tính dân tộc để không bị trộn lẫn và hòa tan trong biển cả minh mông dân tộc tính trên toàn thế giới? Đồng thời nó cũng lại mang tính toàn cầu để có sự cộng hưởng chung. Họ nhận ra đó là Việt Nam với những bộ y phục màu gụ màu nâu quần ta, áo bà ba giản dị và độc đáo trong chiếc khăn rằn vắt vai, quấn cổ hoặc đội đầu tùy theo cách dùng của từng người bất kể là nam hay nữ.
Chính thành thử mà tính cách người Việt hay thiên về duy cảm nhiều hơn là duy lý. Trong khi đó mảng văn chương dân gian, kho tàng chuyện cười, chuyện truyện cười khôn xiết phong phú của thánh sư lại chưa được khai thác mấy. Cho dù họ chỉ là 10 cô gái trong muôn nghìn các cô gái trẻ trung dung dị của Việt Nam khác. Tất những điều này làm nên đậm đặc chất dân tộc trong phim , làm nên sự khác biệt của phim Việt với phim của các nước khác.
Không thể chỉ tính đến sự dị biệt mà sao nhãng đi tính toàn cầu của nó. Đây cũng là một trong những biểu trưng cao cả của tính dân tộc trong phim truyện Việt Nam. Đám ma đám cưới của họ cũng làm rất đơn giản gọn nhẹ theo phong tục tập quán của họ
Trên thế giới hỏi dân tộc nào không phải dùng khăn quấn cổ và đội đầu? Chiếc khăn rằn của chúng ta không giống chiếc khăn đen dài rộng trùm kín đầu, kín mặt của đàn bà Ả Rập, lại cũng không giống với những chiếc khăn vuông to rộng sặc sỡ hoa văn của Nga hay các nước đông Âu…Các nhà điện ảnh Việt Nam rất để ý đến chi tiết. Nhưng ta có nét riêng đó là sự chịu đựng nỗi đau một mình như Duyên trong Bao giờ cho đến tháng mười khi biết tin chồng hy sinh mà không nỡ, chẳng thể nói cho bố chồng biết khi cụ đang ốm, cao hơn, còn nhờ thày giáo làng viết thư giả làm con trai cụ gửi về yên ủi bố chồng, cao hơn nữa là một mình chịu miệng thế, không dám nhận tình yêu, niềm hạnh phúc riêng để sống vì đạo nghĩa với người đã khuất.
Thế giới còn nhận ra đó là Việt Nam chứ không phải nơi nào khác với những cảnh quan thiên nhiên độc đáo: cánh đồng lúa nước, với những cánh rừng đầy sông lạch ngang dọc…ngôi nhà nổi của hai vợ chồng với những sinh hoạt đời thường của họ, gian khổ thiếu thốn mà vẫn lạc quan yêu đời, hạnh phúc.
Cảnh trong phim Đến hẹn lại lên Cạnh đó, có nhẽ điều dễ nhận thấy nhất trong phim Việt khác phim Mỹ ở chỗ tiết tấu rất chậm.
Một dân tộc biết mang cái xấu, cái ngớ ngẩn, cái tâm tính tiểu nông ra để tự hài hước diễu mình thì đó cũng chính là một dân tộc vĩ đại. Đến âm nhạc và những làn điệu quan họ trong vắt cất lên trong những kỳ lế hội hát câu giã bạn. Và nét riêng này đã gặp nét chung của nhân loại. Đó không chỉ là vô vàn sự hy sinh khác nhau: hy sinh tính mạng, xương máu với những hình tượng anh lính kiên cường ngã xuống ngoài trận địa, mãi mãi không trở về trong Bao giờ cho đến tháng mười của đạo diễn Đặng Nhật Minh mà còn là những hy sinh lặng thầm vô hạn bến của người ở hậu phương: bố mẹ ngóng con, vợ ngóng chồng… Đây cũng là điểm chung của mọi cuộc chiến tranh vệ quốc trên thế giới.
Cho dù nhiều phim mang tính dân tộc đặc sắc như đã kể ở trên và có thể kể thêm như phim Đến hẹn lại lên của đạo diễn Trần Vũ cũng là một trong những phim, theo tôi rất thắm thiết bản sắc dân tộc. Tính cách nhân vật Bối cảnh lịch sử như đã nói ở phần trên tất dẫn đến việc tạo ra những tính cách nhân vật lịch sử mang tính riêng biệt.
Chỉ hơi tiếc đoạn kết tác giả phim đã khiên cưỡng quá (đã chính trị hóa) để cho Chi - người tình Nết xuất hành vô nam chống chọi tiếp, để Nết lại một mình không kịp hưởng niềm vui trọn vẹn của sự đoàn tụ…khiến người xem chưa thấy thỏa mãn. Thì câu 6 ở trên cho đến nay tôi thấy vẫn đúng. Chúng ta có rất nhiều bộ phim truyện đã đi vào lịch sử điện ảnh nước nhà và được giải cao trong các kỳ LHPQT.
Bao lăm cử nhân, các nhà khoa học, các GS trong nhiều lĩnh vực KT – VH - XH…những nhân vật này đã đi vào phim truyện Việt Nam một cách thiên nhiên trong các bộ phim tiền tuyến gọi, Đừng đốt … Các tướng lĩnh trong phim truyện Việt Nam tuy xuất hiện không nhiều nhưng cũng được đề cấp đến trong các phim Hà Nội 12 hôm sớm của đạo diễn Bùi Đình Hạc, Giải phóng Sài gòn của đạo diễn Long Vân, hình tượng chủ toạ Hồ Chí Minh - người con điển hình cho cốt cách Việt trí dũng song toàn cũng được khắc họa khá rõ nét trong một số bộ phim truyện Việt Nam: Hà Nội mùa đông 46, đạo diễn Đặng Nhật Minh, Hẹn gặp lại Sài Gòn - đạo diễn Long Vân, Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông - đạo diễn Nguyễn Khắc Lợi và Nhìn ra biển cả đạo diễn Vũ Châu.
Trong khi đó ở trong phim của các nước tây Âu, chết là báo tử, là người vợ sau đó có quyền yêu quyền đi bước nữa…rất đơn giản và chả cần phải băn khoăn điều gì cũng như tầng lớp của họ chả ì xèo gì. Phim chiến tranh đánh nhau tơi bời khói lửa cũng vậy…đang đánh nhau thì nhắm nháp hồi ức ôn nghèo kể khổ hay lãng mạn tình yêu gì đó…Tính dân tộc được miêu tả trong phim có chút gì đó rất melodgame mà chúng ta hay gượng nhẹ là lãng mạn nghệ thuật
Khát vọng vươn lên Cảnh trong phim Đừng đốt Một giang sơn có quá nhiều giặc giã (giặc ngoại xâm, giặc đói, giặc dốt ) nên đòi hỏi các nhân vật trong phim truyện Việt Nam đầy ý chí vươn lên miêu tả khát vọng của dân tộc.
Luật là luật mà đạo là đạo. Người viết bài này vốn là người sáng tác, không phải nhà lý luận thành thử chỉ có thể xới lên được một đôi điều rất nhỏ từ chiêm nghiệm thực tế của mình , hy vọng có được chút gì hữu ích chăng? Cảnh trong phim Giải phóng Sài Gòn Theo thiết tưởng của tôi, tính dân tộc trong phim truyện Việt Nam được bộc lộ rõ nét nhất dựa trên 4 mục nhỏ sau đây: Bối cảnh lịch sử Nước ta hàng nghìn năm nay có truyền thống chống giặc ngoại xâm bảo vệ chủ quyền sơn hà.
Nhưng ở Việt Nam lại hoàn toàn khác. Trang phục nói trên với chiếc khăn rằn đó chính là điểm nhấn, là đặc tính biệt lập của đồng bào Nam Bộ. Vươn lên để phóng thích dân tộc khỏi ách nô lệ, vươn lên để làm giàu cho giang san, vươn lên để không chỉ xóa nạn đói sau 1945 mà con trở thành nước xuất khẩu gạo đứng thứ nhất nhì trên thế giới, vươn lên không chỉ xóa mù chữ sau năm 1954 mà còn trở thành giang san có trình độ kiến thức cao.
Các nghệ sĩ điện ảnh tuy hoạt động trong lĩnh vực hiện đại nhanh nhậy nhất về kỹ thuật diễn đạt. Có thể kể ra tinh thần đó trong các cô gái mở đường phim Ngã ba Đồng Lộc đạo diễn Lưu trọng Ninh. Cao hơn cả là ái tình nước vô hạn bến trong khát vọng phóng thích dân tộc và kiến thiết đất nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh xuyên suốt trong các bộ phim truyện Việt Nam nói trên.
Nghệ thuật điện ảnh du nhập vào nước ta muộn nhất so với các loại hình nghệ thuật khác, do vậy, chỉ từ khi nước Việt nam dân chủ cộng hòa do chủ toạ Hồ Chí Minh sáng lập và lãnh đạo, điện ảnh Việt Nam nói chung, phim truyện Việt Nam nói riêng mới có điều kiện phát triển mạnh mẽ.
Bỏ câu 8 vế thứ hai đi vì giờ chúng ta không mua đồ cũ nữa mà hầu như chỉ mua đồ mới đồ xịn. Những điển hình độc đáo trên của bộ phim Cánh đồng hoang phải chăng đó chính là đã mang được tính dân tộc đặc trưng độc đáo nhất? Tôi đoan chắc rằng trong khi làm phim đạo diễn Hồng Sến chẳng bao giờ nghĩ đến tính dân tộc về lý thuyết, mà ông chỉ đưa vào phim với những trải nghiệm cuộc sống của mình, với những quan sát tinh tế của mình mà thôi.
Không có cuộc chiến tranh nào lại không cân sức như cuộc chiến tranh chống Mỹ của Việt Nam: nghèo đấu tranh với kẻ giàu, khí giới thô sơ, ít oi chống chọi với trang bị vũ khí tối tân, lối đánh du kích chống lại lối đánh hiện đại.
Cạnh đó tính dân tộc cũng thể hiện qua một số bộ phim truyện hài tiêu biểu như phim Thằng Bờm của đạo diễn Lê Đức Tiến. Chi tiết cũng làm nên sự dị biệt và tôn tính dân tộc lên rất nhiều.
Và, tính cộng đồng của người Việt cũng rất lớn.
